मला समजलेल मानसशास्त्र 25

 

                                                                            

               

                                                        व्देष.ईर्षा नष्ट करा.

                    उत्साहाचा वाहिल झरा.

चालवू नका क्रोधाचे अस्र

           त्यासाठीच आपलं मानसशास्त्र.

..गोपालदास पाटील...

मला समजलेल मानसशास्त्र 24

 खरच आम्ही प्रगती केली का?

        मोठमोठया आलीशान हौसींग सोसायट्या निर्माण झाल्या.हम दो हमारे दो अश्या चौकोनी कुटुंब संस्कृती अस्तीत्वात आली. घरात आल, दार बंद. 

समोरासमोर फ्लॅट असूनही दोनदोन महिने संभाषण नसत. चुकुन समोर आल तरी एक स्माईल, संपल, परत पुढच स्माईल चुकुन समोर येतील तेव्हांच. खरच हा मानवी स्वभाव आहे? एक दुसर्‍याशी काही घेण नाही.

मी माझ्या सेवाकालात अश्या बर्‍याच घटना पाहिल्या, बाजूच्या फ्लॅटमधे चोरी होते आणि शेजारी आवाजाही येत नाही. एव्हढच नाही शेजारची व्यक्ती किती दिवस घरी आली नाही, हेही माहीत नसते. काही ठिकाणी तर प्रेत सडल्या नंतर कळते की तेथे काही झाले आहे.

आता एव्हढी उदासीनता जर असेल तर त्यांचा फायदा गुन्हेगारी प्रवृत्ती घेणारच. मी सेवेत असताना एक घटना ज्यात एकाचा मनीलेंडीगचा व्यवसाय होता. खालच्या फ्लोरवर व वरच्या फ्लोरवर असे त्याचे दोन फ्लॅट होते. सर्व कुटुंब बाहेरगावी गेले.घरी वयोवृद्ध वडील एकटेच, स्पष्ट दिसत नसल्याने एकटेच घरी थांबले, घरात स्वयंपाक व घरकामाला बाई.

पण आपण गेल्यानंतर सुरक्षीतते च्या दृष्टीने घरातील परदेशी व देशी चलन असलेला बॉक्स खालच्या फ्लॅटमधे नेवून ठेवला. कारण वडील एकटे, दिसत नाही, कोणीतरी पैसे काढून नेईल ,म्हणून बॉक्स खालच्या फ्लॅटमधे., पण शेवटी चोरी झालीच.

दुपारी एक अनोळखी इसम आला आणि वजन जास्त म्हणून ,खालील सेक्युरीटी गार्डची मदत घेवून बॉक्स रीक्षात टाकला आणि निघून गेला. नंतर तो पकडला गेला हा भाग वेगळा.

काय दर्शवते ही लाईफ स्टाईल. वृदध व्यक्ती, नोकरांच्य भरवश्यावर, मालमत्ता रामभरोसे आणि जीवनही रामभरोसे.. मग त्या मानाने चाळी बर्‍या होत्या. जेथे एकदुसर्‍याशी, जिव्हाळ्याचे संबध असायचे, एकदुसर्‍याच्या,सुखदुःखात सहभागी असायचे.. एव्हढ्या इतर सुखसोयी नसतील, पण एक आपुलकीची भावना असायची.

अर्थात संपूर्ण दोष सोसायटी म्हणून म्हणत नाही, कारण जागेअभावी, बिल्डींग आणि फ्लॅट संस्कृतीने जन्म घेतला. पण तेथे कस राहव हे ठरवणारे तुम्हीआम्हीच आहोत..

काय हरकत आहे चाळीतील काही चांगल्या व आपुलकी निर्माण करणार्‍या गोष्टी सोसायटीतही जपायला., त्यातुन नुकसान काही नाही, झाला तर फायदाच आहे. कारण त्यातील सर्वात मोठा फायदा म्हणजे माणसातील माणुसकी जिवंत राहील.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 23

 मानसिकता

        टीका कोणालाही आवडत नाही. सर्वांना हवी स्तुती. पण स्तुतीप्रीय माणूस टिकाकारां अभावी आपल सर्व बरोबर, या कल्पनेत रमेल हा सर्वात मोठा धोका. जर आपल्या आयुष्यात आपण काही चुकीचे करत असू , तर टीकेच्या माध्यमातून समजावल्यास त्यात गैर नाही. स्तुती करणार्‍यांना, चुकीचे असेल तर टीका करण्याचाही अधिकार आहे.

        टिकेला केवळ टीका म्हणून घेण्यापेक्षा, त्या टीकेचा सकारात्मक पद्धतीने घेतल्यास त्यातून खूप काहीमिळते. टीका जर वास्तव असेल तर त्यातून तुम्हाला समजते तुमची चूक, जी पुढे पुन्हा होणार नाही.

        टीका असते तुमच्या संयमाची परीक्षा, टीका शिकविते विपरीत परिस्थितीतील मानसिक संतुलन, त्या परिस्थितीतील तुमची निर्णय क्षमता. थोडक्यात टिकाकार तुम्हाला परिपूर्ण होण्यास मदत करतात. टीका करणही कठीण काम आहे,एव्हढ सोप नाहीं. म्हणून आपल्याला परिपूर्ण करायला हातभार लावनार्‍या या टिकात्मक मानसिकतेच खर तर स्वागतच करायला हवं.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 22

       

         एक धनगर असतो .भल्या सकाळी रानात मेंढ्या च्या कळपासह नेहमी प्रमाणे आल्यानंतर एका पडक्या विहीरीतून त्याला मांजर ओरडल्या सारखा आवाज येतो.तो डोकावून आत पहातो.आत एक वाघीन तिच्या पिलासह दिसून येते.क्षणभर निरखून पाहिल्यानंतर त्याच्या लक्षात येते ,वाघीन मरुन पडली आहे आणि ते पिलू आपल्या आईजवळ घोटाळत आहे.मेंढपाळाला दया येते तो त्या पिलाला सोबत नेतो.मेंंढ्या व मेंढपाळाची शिकारी कुत्रीं यांच्यासोबत त्या पिलाची दिनचर्या आणि जीवन प्रवाह सुरु होतो.

         दिवशेंदिवस ते पिलु मोठ होत आणि एक दिवस एका पूर्ण वाघीनीच्या रुपात रुपांतरीत होत.मेंढ्याच. दुध पित ,शिकारी कुत्र्यांसोबत खेळत एक रुबाबदार वाघीन आपल्या कळपाच रक्षण करते हे पाहून मेंढपाळही निर्धास्त असतो.

        एका रात्री जंगलातील एक वाघ त्या कळपाकडे येतो ,पहातो एक वाघीनच त्या कळपाच रक्षन करते आहे.तो हळूहळू पुढे येतो, वाघीन अंदाज घेत मागे मागे जाते ,शेवटी विश्वास पटतो की काही अपाय होणार नाही.परस्पर आकर्षण निर्माण होवून ती त्या वाघाबरोबर जंगलात जाते.

        जंगलात गेल्यानंतर खर्‍या संघर्षाला सुरुवात होते.कळपात आयत दुध,अन्न,पाणी सर्व मिळत पण जंगलात दिवसभर वणवण भटकल्या नंतर सायंकाळी एक पाण्याच तळ समोर पाहून आनंदाने त्या वाघीनीच् याघशातून पहिली डरकाळी बाहेर येते आणि तीला जाणीव होते अरे आपण मेंढी किंवा कुत्रीं नसून वाघ आहोत कारण आजपर्यंत फक्त त्यांचेच आवाज ऐकले होते पण आज स्वत्वाची जाणीव झाली.स्वता शिकार करुन मिळवलेल्या अन्नाची चव किती वेगळी असते ते कळले.स्वताच खर विश्व कळल.आज खरच आपल स्वंतंत्र जीवन काय आहे याची जाणीव झाली आणि खर्‍या अर्थाने वाघीनीच सामर्थ्य,बेदकरारपणा अनुभवायस मिळाला .

म्हणून स्वत्वाची जाणिव होण महत्वाच .धर्म जात प्रांत देश हे विसरुन मानवाला आपण मानव म्हणून जन्माला आल्याची स्वत्वाची जाणीव जेव्हां होईल तेव्हां पृथ्वीवरतलावरील सर्वं कलह, विध्वंश अणि युद्ध थांबलेली असतील आणि खरी शांतता नांदेल.मग बघा होतें का अस्तीत्वाची जाणिव.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 21

 

        आज सकाळी सकाळीच टी.वी. वर एक दुखद आणि विचार करायला भाग पाडणारी बातमी पाहिली आणि विचार चक्र सुरू झालं.खरच का घडत हे , एक आई आपल्या तान्हुल्याची हत्या करुन स्वता आत्महत्या करते.काय होत असेल या क्षणी की आपल्या पोटच्या गोळ्याची माया देखील अश्या घटनां थांबवू शकत नाही.कुठुन येत असेल एव्हढीच कठोरता.स्वताला संपवून काय साधलं.त्या लहानग्याचा काय गुन्हा होता.असेल व्यथा,असेल त्रास म्हणून काय इतकं टोकाच पाऊल.

        खरच काय म्हणावं या मानसिकतेला.म्हणतात पुरुष कठोर असतात पण येथे एक स्त्री आणि माता हे दोन्ही शब्द संयम ,शांती आणि प्रेमासाठी ओळखले जातात.मग का घडावी अशी घटना? कदाचीत असतील काही कारण ज्यामुळे जगन असह्य झाले असेल.दुसरा मार्ग निघाला नसता का?

    एक मात्र खरं हल्ली संयम , आपसातील संवाद,थोड्या थोड्या गोष्टींवरुन टोकाचे मतभेद, फक्त नवरा बायको व मुलं इतका सिमित परिवार असतांना अश्या घटना घडण्याचे कारणच काय.

        संयमाचा अभाव,टोकाचा इगो, विभक्त कुटुंबात वडीलधाऱ्यांचा मार्गदर्शनाचा अभाव, धावपळीच्या जीवन,अस्थीर जीवनशैली, आपसातील हेवेदावे, संस्कारांचा अभाव,अतिशिक्षीत झाल्याने निर्माण झालेल्या अति महत्त्वाकांक्षा, शारीरिक दुर्बलता,सामंजस्याचा अभाव,अशी अनेक कारणे देता येतील.पण खरं कारण आहे संवादांचा अभावामुळे निर्माण झालेली मानसिक अशांतता.कुठेतरी हे थांबणं , गरजेचं आहे,नाहीतर ही भयावह परिस्थिती वाढतच जाईल.यासाठी प्रत्येकाने दिवसातून एक तास स्वताचे मानसिक व शारीरिक आरोग्यसाठी दिलाच पाहिजे.दिलखुलास बोलले पाहिजे, मनमुराद हसले पाहिजे, आनंद आणि उल्हास निर्माण करण्याची कला अवगत केली पाहिजे तरच यावर नियंत्रण मिळवता येईल.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र भाग 20

 

         व्यक्ती तितक्या प्रवृत्ती.खरच खूप विविध स्वभाव अनुभवायला मिळतात दैनंदीन जीवनात.आनंद , दुःख देणारे ,सदा टिका करणारे,प्रशंशा करणारे,स्वताची प्रोढी मारणारे ,इतरांना कमी लेखणारे.स्वता उत्साही राहून इतरांना उत्साही ठेवणारे,सतत दडपणाखाली राहणारे, खुनशी प्रवृत्तीचे, परोपकारी, सतत समोरच्याचा बोलून किंवा कृतीने अपमाण करणारे,सतत नकारात्मक किंवा सकारात्मक विचार करणारे,छलकपट करणारे ,मदत करणारे,लोभी, निस्वार्थी अश्या अनेक प्रकारच्या मानसिकतेचे धनी समाजात पहायला मिळतात.काहींचा स्वभाव घडण्यास परिस्थिती कारणीभूत असते.तर काहींचे मूळ स्वभावच तसे असतात.काहींना इतराच्या प्रगतीत आनंद तर काहींना ईर्षा.शेवटी सर्वांना सोबत घेवून चालताना,त्यांना बदलण्यापेक्षा आपण बदललेल चांगल.कारण तुलणात्मक दृष्ट्या इतरांपेक्षा स्वताला बदलन सोप असत.मग तयार आहात ना ,सर्व मानसिकतेचे लोकांशी जुळवून घेण्यासाठी.त्यातील कांहीं आपले आप्तस्वकीय देखील असू शकतात.कदाचित आपणही कोणासाठी विचित्र स्वभावाचे असू शकतो.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 19

 

फारच वेगळ असतं हे जग.अनुभव गाठीशी असतात.संपुर्ण आयुष्य संघर्षात घालविल्याने व जगाचा बरावाईट अनुभव आल्याने मूळ स्वभावात बराचसा बदल पहावयास मिळतो.जेष्ठांच्या या ग्रुपमधे बरीच मंडळीजशी अधिकारी म्हणून सेवानिवृत्त झालेले असतात तसेच कनिष्ठ म्हणूनही निवृत्त झालेली असतात.कोणी सैन्य दलातील कोणी पोलीस दलातील कोणी बॅंकेतील,तर कोणी वैद्यकीय ,सरकारी, शिक्षण क्षेत्रातील अधिकारी ,कर्मचारी कोणी व्यापारी तर कोणी शेतकरी अश्या सर्व व्यवसायाशी संबंधीत लोक असतात.सर्वांचे अनुभव आपल्या कार्यक्षेत्रा प्रमाणे वेगळे असतात पण जेष्ठ पातळीवर जी प्रगल्भता असते ती थोड्याफार फरकाने सारखीच असते.महत्वाच म्हणजे तारुण्यातील उतावीळपणा ,कठोरता ,बडबड संपलेली असते.पण काही प्रसंगात बालकांचा निरागस वा हट्ट देखील अनुभवायला मिळतो.वेगवेगळ्या क्षेत्रातील लोक एकत्र आल्याने विविध क्षेत्रातील माहिती होते.या वयात नातवंड हे प्रेमळ नातं जास्त प्रिय असते.सुना मुलांशी कोणाचं जमत कोणाचं जमत नाही, काही उघड बोलतात ,काही झाकली मूठ सव्वा लाखाची,तर काही भरभरुन कौतुक करतात, प्रत्यकाच्या स्वभावानुसार आवड ठरलेली असते.कोणाला धार्मिक तर,कला,संगीत ,गाण्यात रस असतो, तर कोणाला स्वास्थसाठी ,योग ,प्राणायाम ,व्यायाम यात रस असतो.शांत वातावरणात आनंद लहरी निर्माण करण्यासाठी सर्वांचेच प्रयत्न असतात.पण मला वाटतं या वयात बालकातील निरागसता तारुण्याच्या जोश आणि म्हातारपणातील प्रगल्भता यांचा संगम घडवून आणला तर जीवन अधिक आनंददायी व सुखकारक होईल.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 18

खूप विचित्र असतो भावनांचा गुंता.गेल्या आठवड्यात माझी गोड नात आजारी होती.दोनदा डॉक्टरांकडे नेलं ,औषध बदलून झाली, फरक पडत नव्हता. ब्लड,युरीन सर्व टेस्ट केलेल्या , सर्व नार्मल, पण ताप कमी होत नव्हता. 103 च्या वर ताप गेल्याने काळजी वाटत होती. हसती खेळती बाहुली मलूल झाली होती,हसणे,बोलने सर्व विसरली होती. गेल्या वर्षी नातेवाईकांपैकी एकाची अवस्था स्वताच्या डोळ्यांनी पाहिली होती. वायरल वायरल म्हणून शेवटी कॅन्सर डिटेक्ट झाला होता. मन, तीचे तसेच लक्षण पाहून त्याच विचारांनी गुरफटले होते. त्या संपूर्ण कालावधीत नकळत डोळ्यांच्या कडा पाणावत होत्या. डोक्यात विचारांचं आणि मनात भावनांच काहुर माजलं होत. अतिशय विमनस्क अवस्थेत तो कालावधी गेला. शेवटी एक्सरे नंतर समजलं तिचे टॉन्सील वाढल्याने तो प्रॉब्लेम झाला. पण खरं सांगतो नेहमी ऊत्साही राहणारा मी त्या एका आठवड्यात पांच वर्षांनी वयस्क दिसू लागलो. पण ती व्यवस्थित झाल्यानंतर तोच उत्साह पुन्हा एकदा परत मिळाला. त्यातुन एक मात्र शिकलो की तुमचे शारीरिक स्वास्थ हे मनस्वास्थ्यावर अवलंबून असते. जेथे भावनीक गुंतणूक जास्त त्या नात्यांचा सकारात्मक किंवा नकारात्मक दोन्ही परिणाम तेव्हढ्याच तीव्रतेने अनुभवास मिळतो.. नातीची तब्येत बिघडली आणिसुधारली ,ह्या दोन्ही घटनांमधे मी निराशा आणि वेदना तसेच उत्साह आणि आनंद तेव्हढ्याच तीव्रतेने अनुभवले. थोडक्यात मन स्वास्थ्य सर्वश्रेष्ठ आहे.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 17

 

पैसे घेवून उपचार करणारे डॉक्टर अनेक आहेत . पण समाजाचं आपण काही देणे लागतो असा विचार करणारे विरळच.असच एक व्यक्तीमत्व आहे डॉक्टर मा. जगन्नाथ दिक्षीत.जर व्यवसायच करायचा असता तर करोडोने कमावले असते. पण मेडीकल कॉलेजमध्ये प्राध्यापक. डीन अशी पद भूषवत सरांनी रिसर्च साठी स्वताला वाहून घेतले.यादरम्यान अपार कष्ट करुन , अनेक प्रयोग करुन इन्शुलीनच्या अतिरिक्त प्रमाणामुळे वजन वाढते हे शोधून काढले . तसेच हे प्रमाण वाढण्यास कारणीभूत इन्शुलीनची किती मात्रा बाहेर पडते व किती वेळ त्याचा प्रभाव राहतो हेही शोधले.त्यावर अनुसरून आहारविहारची एक पध्दत मांडली.ज्यामुळे कित्येक लोक आज अनेक व्याधितून मुक्त झाली तेही विनामूल्य.कारण सर शिबिरात व्याख्यानातच सविस्तर मार्गदर्शन YouTube वरही सरांची अनेक व्याख्याने आहेत.सरांच्या म्हणण्याप्रमाने तुम्ही काहीही खायला किंवा प्यायला घेतल्यानंतर इन्शुलीनचे जे माप शरीरातून येते त्याचा प्रभाव 55मिनीटे असतो म्हणून ते पूर्ण युटीलाइज होण्यासाठी त्या पंचावन्न मिनिटांतच एक वेळचा आहार आटोपला पाहिजे.दिवसातील अश्या दोन वेळा निवडून 55 मिनिटांचे वेळापत्रक पाळल्यास 100 टक्के कफ पित्त वात व त्यामुळे वाढलेले वजन यातून पूर्ण मुक्तता मिळते.आरोग्य संजीवनी खरं तर हीच.शारीरीक आरोग्य चांगले तर मानसिक आरोग्य चांगले.मग कधी करता सुरवात.पण सुरवातीला आणि शेवट करतांनामा. दिक्षीत सरांचे आभार मानायला विसरु नका ज्यांनी ही जीवन संजीवनी आपणास विनामूल्य उपलब्ध करुन दिली.55 मिनीटाच वेळापत्रक पाळा . दोन जेवणातील मधल्या कालावधीत शक्यतो पाण्याव्यतिरिक्त काहीही घेवू नका. 45मिनीट चाला. मी ही जीवनशैली 3 महिने फॉलो केली 4 किलो वजन कमी झाल.माझ्यासारखे अनेक आहेत ज्यांना फायदा झाला. सरांनी संशोधनाच भांडवल न करता समाजाला ते विनामूल्य बहाल केल. म्हणून त्यांच्या कार्याने प्रभावित होवून स्वअनुभवातून अनेक जन स्वंयस्पूर्तीने समाजात सरांच्या कार्याचा सर्वांना आरोग्य लाभ मिळावा म्हणून प्रयत्नशील आहेत.सरांचे शतशा आभार.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 16

मानसशास्त्र फक्त मानवा पुरतच मर्यादित असतं का? तर नाही हे फक्त मानवापुरतच मर्यादीत नाही.भलेच त्याला आपण पशुपक्षी शास्त्र म्हणू शकतो. मानवी स्वभावातील प्रेम किँवा क्रोध यावर जशी मानवी मानसिकता अवलंबून असते, तसेच प्रेम किंवा जिव्हाळा प्राणी किंवा पक्षांकडूनही मानवाच्या बाबतीत पहावयास मिळतो. दोनतीन वर्षांपूर्वी एक पोपट रोज सकाळी न चुकता बाल्कणीत येवून रोज आपल्या मधूर आवाजात सकाळी उठवायचा.त्याला माझी लहानगी नात पेरुची फोड, हिरवी मिरची किंवा इतर काही खाद्य पदार्थ द्यायची.रोज सकाळी पोपट येणार.दिवसभर थांबणार सर्वाच्या खांद्यावर ,डोक्यावर किंवा शेजारी न घाबरता बसणार ,संध्याकाळी मात्र उडून जाणार.काही वेळा आश्चर्य वाटायचं ,२५० फ्लॅटच्या सोसायटीत सर्वं फ्लॅट सारखे असताना १२व्या मजल्यावरील नेमका फ्लॅट हा कसा ओळखतो. पण नंतर जाणवलं प्रेमाचे ऋणानुबंध जेथे निर्माण होतात तेथे काहीच अशक्य नसत.रोज अगदी नियमित तो येणार हक्काने घरात फिरणार, घरातील एक सदस्यच वाटू लागला होता.पण सायंकाळी मात्र पुन्हा माघारी निघून जाणार . सतत दोन वर्षे हा कार्यक्रम चालू होता. पण अचानक एक दिवस तो गेला आणि परतलाच नाही , घरातील सदस्य रोज चातकासारखी बाल्कणीत जावून वाट पहायची पण परत आलाच नाही.नक्की काय झालं माहित नाही, कदाचित त्याच्याशी असलेले ऋणानुबंध तेव्हढ्यच कालावधीसाठी असतील.एक मात्र खरे अजूनही वाटत तो परत येवून खांद्यावर बसून चोचीने कान ओढेल.खरच भावनेचा ओलावा निर्माण होण्यासाठी फक्त प्रेम पाहिजे मग तो मानव ,प्राणी, पक्षी काहीही असो .त्याची ओळख पशुपक्ष्यांनाही तेव्हढीच कळत असते जितकी मानवाला.

गोपालदास पाटील