मला समजलेल मानसशास्त्र 25

 

                                                                            

               

                                                        व्देष.ईर्षा नष्ट करा.

                    उत्साहाचा वाहिल झरा.

चालवू नका क्रोधाचे अस्र

           त्यासाठीच आपलं मानसशास्त्र.

..गोपालदास पाटील...

मला समजलेल मानसशास्त्र 24

 खरच आम्ही प्रगती केली का?

        मोठमोठया आलीशान हौसींग सोसायट्या निर्माण झाल्या.हम दो हमारे दो अश्या चौकोनी कुटुंब संस्कृती अस्तीत्वात आली. घरात आल, दार बंद. 

समोरासमोर फ्लॅट असूनही दोनदोन महिने संभाषण नसत. चुकुन समोर आल तरी एक स्माईल, संपल, परत पुढच स्माईल चुकुन समोर येतील तेव्हांच. खरच हा मानवी स्वभाव आहे? एक दुसर्‍याशी काही घेण नाही.

मी माझ्या सेवाकालात अश्या बर्‍याच घटना पाहिल्या, बाजूच्या फ्लॅटमधे चोरी होते आणि शेजारी आवाजाही येत नाही. एव्हढच नाही शेजारची व्यक्ती किती दिवस घरी आली नाही, हेही माहीत नसते. काही ठिकाणी तर प्रेत सडल्या नंतर कळते की तेथे काही झाले आहे.

आता एव्हढी उदासीनता जर असेल तर त्यांचा फायदा गुन्हेगारी प्रवृत्ती घेणारच. मी सेवेत असताना एक घटना ज्यात एकाचा मनीलेंडीगचा व्यवसाय होता. खालच्या फ्लोरवर व वरच्या फ्लोरवर असे त्याचे दोन फ्लॅट होते. सर्व कुटुंब बाहेरगावी गेले.घरी वयोवृद्ध वडील एकटेच, स्पष्ट दिसत नसल्याने एकटेच घरी थांबले, घरात स्वयंपाक व घरकामाला बाई.

पण आपण गेल्यानंतर सुरक्षीतते च्या दृष्टीने घरातील परदेशी व देशी चलन असलेला बॉक्स खालच्या फ्लॅटमधे नेवून ठेवला. कारण वडील एकटे, दिसत नाही, कोणीतरी पैसे काढून नेईल ,म्हणून बॉक्स खालच्या फ्लॅटमधे., पण शेवटी चोरी झालीच.

दुपारी एक अनोळखी इसम आला आणि वजन जास्त म्हणून ,खालील सेक्युरीटी गार्डची मदत घेवून बॉक्स रीक्षात टाकला आणि निघून गेला. नंतर तो पकडला गेला हा भाग वेगळा.

काय दर्शवते ही लाईफ स्टाईल. वृदध व्यक्ती, नोकरांच्य भरवश्यावर, मालमत्ता रामभरोसे आणि जीवनही रामभरोसे.. मग त्या मानाने चाळी बर्‍या होत्या. जेथे एकदुसर्‍याशी, जिव्हाळ्याचे संबध असायचे, एकदुसर्‍याच्या,सुखदुःखात सहभागी असायचे.. एव्हढ्या इतर सुखसोयी नसतील, पण एक आपुलकीची भावना असायची.

अर्थात संपूर्ण दोष सोसायटी म्हणून म्हणत नाही, कारण जागेअभावी, बिल्डींग आणि फ्लॅट संस्कृतीने जन्म घेतला. पण तेथे कस राहव हे ठरवणारे तुम्हीआम्हीच आहोत..

काय हरकत आहे चाळीतील काही चांगल्या व आपुलकी निर्माण करणार्‍या गोष्टी सोसायटीतही जपायला., त्यातुन नुकसान काही नाही, झाला तर फायदाच आहे. कारण त्यातील सर्वात मोठा फायदा म्हणजे माणसातील माणुसकी जिवंत राहील.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 23

 मानसिकता

        टीका कोणालाही आवडत नाही. सर्वांना हवी स्तुती. पण स्तुतीप्रीय माणूस टिकाकारां अभावी आपल सर्व बरोबर, या कल्पनेत रमेल हा सर्वात मोठा धोका. जर आपल्या आयुष्यात आपण काही चुकीचे करत असू , तर टीकेच्या माध्यमातून समजावल्यास त्यात गैर नाही. स्तुती करणार्‍यांना, चुकीचे असेल तर टीका करण्याचाही अधिकार आहे.

        टिकेला केवळ टीका म्हणून घेण्यापेक्षा, त्या टीकेचा सकारात्मक पद्धतीने घेतल्यास त्यातून खूप काहीमिळते. टीका जर वास्तव असेल तर त्यातून तुम्हाला समजते तुमची चूक, जी पुढे पुन्हा होणार नाही.

        टीका असते तुमच्या संयमाची परीक्षा, टीका शिकविते विपरीत परिस्थितीतील मानसिक संतुलन, त्या परिस्थितीतील तुमची निर्णय क्षमता. थोडक्यात टिकाकार तुम्हाला परिपूर्ण होण्यास मदत करतात. टीका करणही कठीण काम आहे,एव्हढ सोप नाहीं. म्हणून आपल्याला परिपूर्ण करायला हातभार लावनार्‍या या टिकात्मक मानसिकतेच खर तर स्वागतच करायला हवं.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 22

       

         एक धनगर असतो .भल्या सकाळी रानात मेंढ्या च्या कळपासह नेहमी प्रमाणे आल्यानंतर एका पडक्या विहीरीतून त्याला मांजर ओरडल्या सारखा आवाज येतो.तो डोकावून आत पहातो.आत एक वाघीन तिच्या पिलासह दिसून येते.क्षणभर निरखून पाहिल्यानंतर त्याच्या लक्षात येते ,वाघीन मरुन पडली आहे आणि ते पिलू आपल्या आईजवळ घोटाळत आहे.मेंढपाळाला दया येते तो त्या पिलाला सोबत नेतो.मेंंढ्या व मेंढपाळाची शिकारी कुत्रीं यांच्यासोबत त्या पिलाची दिनचर्या आणि जीवन प्रवाह सुरु होतो.

         दिवशेंदिवस ते पिलु मोठ होत आणि एक दिवस एका पूर्ण वाघीनीच्या रुपात रुपांतरीत होत.मेंढ्याच. दुध पित ,शिकारी कुत्र्यांसोबत खेळत एक रुबाबदार वाघीन आपल्या कळपाच रक्षण करते हे पाहून मेंढपाळही निर्धास्त असतो.

        एका रात्री जंगलातील एक वाघ त्या कळपाकडे येतो ,पहातो एक वाघीनच त्या कळपाच रक्षन करते आहे.तो हळूहळू पुढे येतो, वाघीन अंदाज घेत मागे मागे जाते ,शेवटी विश्वास पटतो की काही अपाय होणार नाही.परस्पर आकर्षण निर्माण होवून ती त्या वाघाबरोबर जंगलात जाते.

        जंगलात गेल्यानंतर खर्‍या संघर्षाला सुरुवात होते.कळपात आयत दुध,अन्न,पाणी सर्व मिळत पण जंगलात दिवसभर वणवण भटकल्या नंतर सायंकाळी एक पाण्याच तळ समोर पाहून आनंदाने त्या वाघीनीच् याघशातून पहिली डरकाळी बाहेर येते आणि तीला जाणीव होते अरे आपण मेंढी किंवा कुत्रीं नसून वाघ आहोत कारण आजपर्यंत फक्त त्यांचेच आवाज ऐकले होते पण आज स्वत्वाची जाणीव झाली.स्वता शिकार करुन मिळवलेल्या अन्नाची चव किती वेगळी असते ते कळले.स्वताच खर विश्व कळल.आज खरच आपल स्वंतंत्र जीवन काय आहे याची जाणीव झाली आणि खर्‍या अर्थाने वाघीनीच सामर्थ्य,बेदकरारपणा अनुभवायस मिळाला .

म्हणून स्वत्वाची जाणिव होण महत्वाच .धर्म जात प्रांत देश हे विसरुन मानवाला आपण मानव म्हणून जन्माला आल्याची स्वत्वाची जाणीव जेव्हां होईल तेव्हां पृथ्वीवरतलावरील सर्वं कलह, विध्वंश अणि युद्ध थांबलेली असतील आणि खरी शांतता नांदेल.मग बघा होतें का अस्तीत्वाची जाणिव.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 21

 

        आज सकाळी सकाळीच टी.वी. वर एक दुखद आणि विचार करायला भाग पाडणारी बातमी पाहिली आणि विचार चक्र सुरू झालं.खरच का घडत हे , एक आई आपल्या तान्हुल्याची हत्या करुन स्वता आत्महत्या करते.काय होत असेल या क्षणी की आपल्या पोटच्या गोळ्याची माया देखील अश्या घटनां थांबवू शकत नाही.कुठुन येत असेल एव्हढीच कठोरता.स्वताला संपवून काय साधलं.त्या लहानग्याचा काय गुन्हा होता.असेल व्यथा,असेल त्रास म्हणून काय इतकं टोकाच पाऊल.

        खरच काय म्हणावं या मानसिकतेला.म्हणतात पुरुष कठोर असतात पण येथे एक स्त्री आणि माता हे दोन्ही शब्द संयम ,शांती आणि प्रेमासाठी ओळखले जातात.मग का घडावी अशी घटना? कदाचीत असतील काही कारण ज्यामुळे जगन असह्य झाले असेल.दुसरा मार्ग निघाला नसता का?

    एक मात्र खरं हल्ली संयम , आपसातील संवाद,थोड्या थोड्या गोष्टींवरुन टोकाचे मतभेद, फक्त नवरा बायको व मुलं इतका सिमित परिवार असतांना अश्या घटना घडण्याचे कारणच काय.

        संयमाचा अभाव,टोकाचा इगो, विभक्त कुटुंबात वडीलधाऱ्यांचा मार्गदर्शनाचा अभाव, धावपळीच्या जीवन,अस्थीर जीवनशैली, आपसातील हेवेदावे, संस्कारांचा अभाव,अतिशिक्षीत झाल्याने निर्माण झालेल्या अति महत्त्वाकांक्षा, शारीरिक दुर्बलता,सामंजस्याचा अभाव,अशी अनेक कारणे देता येतील.पण खरं कारण आहे संवादांचा अभावामुळे निर्माण झालेली मानसिक अशांतता.कुठेतरी हे थांबणं , गरजेचं आहे,नाहीतर ही भयावह परिस्थिती वाढतच जाईल.यासाठी प्रत्येकाने दिवसातून एक तास स्वताचे मानसिक व शारीरिक आरोग्यसाठी दिलाच पाहिजे.दिलखुलास बोलले पाहिजे, मनमुराद हसले पाहिजे, आनंद आणि उल्हास निर्माण करण्याची कला अवगत केली पाहिजे तरच यावर नियंत्रण मिळवता येईल.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र भाग 20

 

         व्यक्ती तितक्या प्रवृत्ती.खरच खूप विविध स्वभाव अनुभवायला मिळतात दैनंदीन जीवनात.आनंद , दुःख देणारे ,सदा टिका करणारे,प्रशंशा करणारे,स्वताची प्रोढी मारणारे ,इतरांना कमी लेखणारे.स्वता उत्साही राहून इतरांना उत्साही ठेवणारे,सतत दडपणाखाली राहणारे, खुनशी प्रवृत्तीचे, परोपकारी, सतत समोरच्याचा बोलून किंवा कृतीने अपमाण करणारे,सतत नकारात्मक किंवा सकारात्मक विचार करणारे,छलकपट करणारे ,मदत करणारे,लोभी, निस्वार्थी अश्या अनेक प्रकारच्या मानसिकतेचे धनी समाजात पहायला मिळतात.काहींचा स्वभाव घडण्यास परिस्थिती कारणीभूत असते.तर काहींचे मूळ स्वभावच तसे असतात.काहींना इतराच्या प्रगतीत आनंद तर काहींना ईर्षा.शेवटी सर्वांना सोबत घेवून चालताना,त्यांना बदलण्यापेक्षा आपण बदललेल चांगल.कारण तुलणात्मक दृष्ट्या इतरांपेक्षा स्वताला बदलन सोप असत.मग तयार आहात ना ,सर्व मानसिकतेचे लोकांशी जुळवून घेण्यासाठी.त्यातील कांहीं आपले आप्तस्वकीय देखील असू शकतात.कदाचित आपणही कोणासाठी विचित्र स्वभावाचे असू शकतो.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 19

 

फारच वेगळ असतं हे जग.अनुभव गाठीशी असतात.संपुर्ण आयुष्य संघर्षात घालविल्याने व जगाचा बरावाईट अनुभव आल्याने मूळ स्वभावात बराचसा बदल पहावयास मिळतो.जेष्ठांच्या या ग्रुपमधे बरीच मंडळीजशी अधिकारी म्हणून सेवानिवृत्त झालेले असतात तसेच कनिष्ठ म्हणूनही निवृत्त झालेली असतात.कोणी सैन्य दलातील कोणी पोलीस दलातील कोणी बॅंकेतील,तर कोणी वैद्यकीय ,सरकारी, शिक्षण क्षेत्रातील अधिकारी ,कर्मचारी कोणी व्यापारी तर कोणी शेतकरी अश्या सर्व व्यवसायाशी संबंधीत लोक असतात.सर्वांचे अनुभव आपल्या कार्यक्षेत्रा प्रमाणे वेगळे असतात पण जेष्ठ पातळीवर जी प्रगल्भता असते ती थोड्याफार फरकाने सारखीच असते.महत्वाच म्हणजे तारुण्यातील उतावीळपणा ,कठोरता ,बडबड संपलेली असते.पण काही प्रसंगात बालकांचा निरागस वा हट्ट देखील अनुभवायला मिळतो.वेगवेगळ्या क्षेत्रातील लोक एकत्र आल्याने विविध क्षेत्रातील माहिती होते.या वयात नातवंड हे प्रेमळ नातं जास्त प्रिय असते.सुना मुलांशी कोणाचं जमत कोणाचं जमत नाही, काही उघड बोलतात ,काही झाकली मूठ सव्वा लाखाची,तर काही भरभरुन कौतुक करतात, प्रत्यकाच्या स्वभावानुसार आवड ठरलेली असते.कोणाला धार्मिक तर,कला,संगीत ,गाण्यात रस असतो, तर कोणाला स्वास्थसाठी ,योग ,प्राणायाम ,व्यायाम यात रस असतो.शांत वातावरणात आनंद लहरी निर्माण करण्यासाठी सर्वांचेच प्रयत्न असतात.पण मला वाटतं या वयात बालकातील निरागसता तारुण्याच्या जोश आणि म्हातारपणातील प्रगल्भता यांचा संगम घडवून आणला तर जीवन अधिक आनंददायी व सुखकारक होईल.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 18

खूप विचित्र असतो भावनांचा गुंता.गेल्या आठवड्यात माझी गोड नात आजारी होती.दोनदा डॉक्टरांकडे नेलं ,औषध बदलून झाली, फरक पडत नव्हता. ब्लड,युरीन सर्व टेस्ट केलेल्या , सर्व नार्मल, पण ताप कमी होत नव्हता. 103 च्या वर ताप गेल्याने काळजी वाटत होती. हसती खेळती बाहुली मलूल झाली होती,हसणे,बोलने सर्व विसरली होती. गेल्या वर्षी नातेवाईकांपैकी एकाची अवस्था स्वताच्या डोळ्यांनी पाहिली होती. वायरल वायरल म्हणून शेवटी कॅन्सर डिटेक्ट झाला होता. मन, तीचे तसेच लक्षण पाहून त्याच विचारांनी गुरफटले होते. त्या संपूर्ण कालावधीत नकळत डोळ्यांच्या कडा पाणावत होत्या. डोक्यात विचारांचं आणि मनात भावनांच काहुर माजलं होत. अतिशय विमनस्क अवस्थेत तो कालावधी गेला. शेवटी एक्सरे नंतर समजलं तिचे टॉन्सील वाढल्याने तो प्रॉब्लेम झाला. पण खरं सांगतो नेहमी ऊत्साही राहणारा मी त्या एका आठवड्यात पांच वर्षांनी वयस्क दिसू लागलो. पण ती व्यवस्थित झाल्यानंतर तोच उत्साह पुन्हा एकदा परत मिळाला. त्यातुन एक मात्र शिकलो की तुमचे शारीरिक स्वास्थ हे मनस्वास्थ्यावर अवलंबून असते. जेथे भावनीक गुंतणूक जास्त त्या नात्यांचा सकारात्मक किंवा नकारात्मक दोन्ही परिणाम तेव्हढ्याच तीव्रतेने अनुभवास मिळतो.. नातीची तब्येत बिघडली आणिसुधारली ,ह्या दोन्ही घटनांमधे मी निराशा आणि वेदना तसेच उत्साह आणि आनंद तेव्हढ्याच तीव्रतेने अनुभवले. थोडक्यात मन स्वास्थ्य सर्वश्रेष्ठ आहे.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 17

 

पैसे घेवून उपचार करणारे डॉक्टर अनेक आहेत . पण समाजाचं आपण काही देणे लागतो असा विचार करणारे विरळच.असच एक व्यक्तीमत्व आहे डॉक्टर मा. जगन्नाथ दिक्षीत.जर व्यवसायच करायचा असता तर करोडोने कमावले असते. पण मेडीकल कॉलेजमध्ये प्राध्यापक. डीन अशी पद भूषवत सरांनी रिसर्च साठी स्वताला वाहून घेतले.यादरम्यान अपार कष्ट करुन , अनेक प्रयोग करुन इन्शुलीनच्या अतिरिक्त प्रमाणामुळे वजन वाढते हे शोधून काढले . तसेच हे प्रमाण वाढण्यास कारणीभूत इन्शुलीनची किती मात्रा बाहेर पडते व किती वेळ त्याचा प्रभाव राहतो हेही शोधले.त्यावर अनुसरून आहारविहारची एक पध्दत मांडली.ज्यामुळे कित्येक लोक आज अनेक व्याधितून मुक्त झाली तेही विनामूल्य.कारण सर शिबिरात व्याख्यानातच सविस्तर मार्गदर्शन YouTube वरही सरांची अनेक व्याख्याने आहेत.सरांच्या म्हणण्याप्रमाने तुम्ही काहीही खायला किंवा प्यायला घेतल्यानंतर इन्शुलीनचे जे माप शरीरातून येते त्याचा प्रभाव 55मिनीटे असतो म्हणून ते पूर्ण युटीलाइज होण्यासाठी त्या पंचावन्न मिनिटांतच एक वेळचा आहार आटोपला पाहिजे.दिवसातील अश्या दोन वेळा निवडून 55 मिनिटांचे वेळापत्रक पाळल्यास 100 टक्के कफ पित्त वात व त्यामुळे वाढलेले वजन यातून पूर्ण मुक्तता मिळते.आरोग्य संजीवनी खरं तर हीच.शारीरीक आरोग्य चांगले तर मानसिक आरोग्य चांगले.मग कधी करता सुरवात.पण सुरवातीला आणि शेवट करतांनामा. दिक्षीत सरांचे आभार मानायला विसरु नका ज्यांनी ही जीवन संजीवनी आपणास विनामूल्य उपलब्ध करुन दिली.55 मिनीटाच वेळापत्रक पाळा . दोन जेवणातील मधल्या कालावधीत शक्यतो पाण्याव्यतिरिक्त काहीही घेवू नका. 45मिनीट चाला. मी ही जीवनशैली 3 महिने फॉलो केली 4 किलो वजन कमी झाल.माझ्यासारखे अनेक आहेत ज्यांना फायदा झाला. सरांनी संशोधनाच भांडवल न करता समाजाला ते विनामूल्य बहाल केल. म्हणून त्यांच्या कार्याने प्रभावित होवून स्वअनुभवातून अनेक जन स्वंयस्पूर्तीने समाजात सरांच्या कार्याचा सर्वांना आरोग्य लाभ मिळावा म्हणून प्रयत्नशील आहेत.सरांचे शतशा आभार.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 16

मानसशास्त्र फक्त मानवा पुरतच मर्यादित असतं का? तर नाही हे फक्त मानवापुरतच मर्यादीत नाही.भलेच त्याला आपण पशुपक्षी शास्त्र म्हणू शकतो. मानवी स्वभावातील प्रेम किँवा क्रोध यावर जशी मानवी मानसिकता अवलंबून असते, तसेच प्रेम किंवा जिव्हाळा प्राणी किंवा पक्षांकडूनही मानवाच्या बाबतीत पहावयास मिळतो. दोनतीन वर्षांपूर्वी एक पोपट रोज सकाळी न चुकता बाल्कणीत येवून रोज आपल्या मधूर आवाजात सकाळी उठवायचा.त्याला माझी लहानगी नात पेरुची फोड, हिरवी मिरची किंवा इतर काही खाद्य पदार्थ द्यायची.रोज सकाळी पोपट येणार.दिवसभर थांबणार सर्वाच्या खांद्यावर ,डोक्यावर किंवा शेजारी न घाबरता बसणार ,संध्याकाळी मात्र उडून जाणार.काही वेळा आश्चर्य वाटायचं ,२५० फ्लॅटच्या सोसायटीत सर्वं फ्लॅट सारखे असताना १२व्या मजल्यावरील नेमका फ्लॅट हा कसा ओळखतो. पण नंतर जाणवलं प्रेमाचे ऋणानुबंध जेथे निर्माण होतात तेथे काहीच अशक्य नसत.रोज अगदी नियमित तो येणार हक्काने घरात फिरणार, घरातील एक सदस्यच वाटू लागला होता.पण सायंकाळी मात्र पुन्हा माघारी निघून जाणार . सतत दोन वर्षे हा कार्यक्रम चालू होता. पण अचानक एक दिवस तो गेला आणि परतलाच नाही , घरातील सदस्य रोज चातकासारखी बाल्कणीत जावून वाट पहायची पण परत आलाच नाही.नक्की काय झालं माहित नाही, कदाचित त्याच्याशी असलेले ऋणानुबंध तेव्हढ्यच कालावधीसाठी असतील.एक मात्र खरे अजूनही वाटत तो परत येवून खांद्यावर बसून चोचीने कान ओढेल.खरच भावनेचा ओलावा निर्माण होण्यासाठी फक्त प्रेम पाहिजे मग तो मानव ,प्राणी, पक्षी काहीही असो .त्याची ओळख पशुपक्ष्यांनाही तेव्हढीच कळत असते जितकी मानवाला.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 15

 

        आजकाल सर्वच पालक मुलांवर त्यांची आवड शारीरिक, बौद्धिक क्षमता समजून न घेता आपले मत व इच्छा मुलांवर लादतात . त्यामुळे मुलांवर अनावश्यक दडपण येते हुषार असूनही योग्य क्षेत्र आवड लक्षात न घेता निवडल गेल्यास अपयश येवून मुलांच करीयर सुरू होण्याआधीच संपत. म्हणून आपल्या मुलांच्या आवडी निवडी वेळीच लक्षात घ्या.त्यांची बौद्धिक व शारिरीक क्षमता लक्षात घेऊनच करीअर क्षेत्राची निवड करा.

        याबाबत अविनाश धर्माधिकारी सरांनी एका उदाहरणासह खूप छान माहिती सांगितली.थोडक्यात कथानक याप्रमाणे आहे.तीन मित्र असतात.तिघही प्रायमरी पासून हायस्कुल पर्यंत शिक्षण एकत्रच असतात. तिन्ही भिन्न स्वभावाचे पण मैत्री मात्र अतुट असते.त्यापैकी अभ्यासात खूप हुषार,दुसरा त्यापेक्षा थोडा डावा,तर तिसरा अगदीच साधारन.पण जो साधारण असतो तो इतर बाबतीत म्हणजे संगठण कौशल्य,वेळ पडली तर कोणाशी दोन हात करायची तयारी ,असा असतो.वेळप्रसंगी आपल्या दोनमित्रांना कोणी त्रास दिल्यास त्यांच्या वाटेल ते करायची तयारी ,अशी ही मैत्री.दुसरा जो सर्वसाधारण असतो तो या दोघांकडे असलेल्या गुणवत्तेनुसार त्याची मदत घेणार व त्याच्या क्षमतेनुसार त्यांना मदत करणार.जो सर्वात हुषार असतो तो या दोघांना अभ्यासात मदत करतो.

        कालांतराने जो अगदी साधारण असतो तो 12नंतर शिक्षण सोडतो,जो हुषार असतो तो इंजीनियर होतो,तर सर्वसाधारण असतो बी.ए.नंतर स्पर्धा परीक्षेची तयारी करतो.

        काही अवधी लोटल्यानंतर हुषार इंजिनिअर होवून बांधकाम खात्यात नोकरीस लागतो.दुसरा स्पर्धा परीक्षा पास होवुन कलेक्टर हो तो व त्याच जिल्ह्यात बदली होऊन येतो जेथे त्याचा मित्र इंजिनिअर असतो.आणि तिसरा राजकारणत संघटन कौशल्याच्या जोरावर मंत्री होतो वत्याच जिल्याचा पालकमंत्री होतो.म्हणजे सर्वांत हुषार इंजिनिअर, सर्वसाधारण असतो तो कलेक्टर आणि अगदीच अभ्यासात साधारण तो मंत्री.म्हणून फक्त पुस्तकी गुणवत्ताच महत्वाची नसते तर आपल्या आवडीच्या क्षेत्रात काम करायला मिळाले तर त्या त्या क्षेत्रात ते सर्वोच्च शिखर गाठू शकतात म्हणूनच मुलांच्या आवडीनूसार व क्षमतेनुसार त्यांचे क्षेत्र निवडू द्या,बघा यश त्यांच्या पायाशी असेल..

गोपालदा पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 14

  

जर

असं असेल. असं नसेल.  

१. प्रेम. ‌ व्देष.  

२. समर्पन. अहंकार.  

३. निरपेक्ष. अपेक्षा.

४. विश्वास. अविश्वास.  

५. आस्था. अनास्था.  

६. प्रशंशा. टिका.  

७. शांती. अशांती.  

८. सकारात्मकता. नकारात्मकता.  

९. निस्वार्थ स्वार्थ.

मला वाटतं मानवी स्वभावाचे विविध रुपांचे असेल आणि नसेल अश्या योग्य पद्धतीने विभाजन करून विचार केला तर बर्‍याचश्या मानसशास्त्रीय समस्यांचे उत्तर ज्याचे त्यालाच मिळेल.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र भाग 13

 

दुष्काळग्रस्थ शेतकरी 

आभाळाकडे डोळे करी 

शेत सर्व झाल भकास 

निरभ्र आहे सर्व आकाश 

डोक्यावर कर्जाचा डोंगर उभा 

नेते फक्त घेतात सभा 

जनावरांना चारा नाही 

कुठेच आम्हाला थारा नाही 

सरकारी मदत होत नाही 

आमच्या पर्यंत ती येत नाही 

जगण्याची इच्छा खूप आहे 

परिस्थिती आत्महत्येकडे नेत 

लवकर याच्यावर करा उपाय 

अन्यथा आमच्याकडे नसेल पर्याय

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र भाग 12

 

                        ‌.     ....... नात्यांच वास्तव.....

  वेगवेगळ्या नात्यांच निरीक्षण केले असता, बर्‍याच गोष्टीं

लक्षात येतात.खर तर प्रत्त्येक नात्यांबाबत सुरवातीलाच

काही पूर्वग्रह तयार झालेले दिसून येतात.

आई..खूप प्रेमकरणारी,

बाप..कठोर पण सर्वं कुटुंबाचा आधार,

भाऊ..पाठीराखा.

,बहिण..प्रेमळ..

..,मुलगा..आज्ञाधारक.

,मुलगी..प्रेमळ .

....हा झाला नात्यांचा एक संच.

     आता पहा दुसरा नात्यांचा संच व त्याबाबत समाजात तयार झालेले पूर्वमत. 

सासू....दुष्ट भांडखोर.

सासरा....सासूच्या मताने चालणार ..कठोर व्यक्तीमत्व.

सून....भांडखोर,मुलांचे कान भरणारी..

दीर....अतिशहाणा स्वार्थी..

नणंद...द्वेष करणार पात्र,..

जावाई...आईच्या ताटाखालच मांजर.

कशी गंमत आहे नाही ... पूर्वग्रहावरुन एकाच

व्यक्तीचे ..दोन वेगवेगळ्या नात्यांमध्ये ..दोन वेगवेगळे स्वभाव दाखविले जातात....खरच एकच नात ...प्रेमळ आणि दुष्ट ..कस असू शकते.जर त्यामागे काही पूर्वग्रह असतील.. तर दूर व्हायला पाहिजेत व त्यासाठी समाज प्रबोधनाची गरज आहे.

कारण वृद्ध सासू सासरे किंवा आईवडीलांच्या भूमिकेत असतील, मुलगी..सून नणंद बहिण,किंवा नातीच्या भूमिकेत असेल, मुलगा

.,जावाई,भाऊ,नातूच्या भूमिकेत असेल.जरी भूमिका वेगळ्या असल्या तरी मूळ स्वभाव जो असेल .. त्यात बदल होण्याच कारण नाही...बदल असतों आपल्या पूर्वग्रही दृष्टीकोनात.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 11

 

 

खरं पाहिल तर प्रत्येक घटनेनुसार आणि कारणा प्रमाणे पहाण्याची व वागण्याची मानसिकता बदलत जाते हेच खरे.फार पूर्वी शिवखेरांच एकापुस्तकात जे वाचले त्यातून ही गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली. एका प्रसन्न सकाळी ट्रेनमधील प्रवासी आपल्या सीटवर निवांत बसून कोणी पेपर वाचत,कोणी गाणी ऐकत,तर कोणी निवांत डोळे मिटून विश्रांती घेत होते.गाडी एका स्टेशनवर थांबली, एका नवीन प्रवाश्याचे त्याच्या तीन लहान मुलांसह डब्यात आगमन झाले.तो प्रवाशी एका जागी डोळे मिटूनशांत बसला .पण इतका वेळ शांत असणारे वातावरण मुलांच्या दंगामस्तीने गजबजून गेले.पुढे हा गोंगाट इतका वाढला की प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर नापसंती दिसू लागली.तरी देखील त़ो इसम मात्र शांतपणे बसून होता.शेवटी न राहवून काही प्रवाशी त्या इसमाला म्हणाले, अहो , तुमच्या मुलांना आवरा, किती गोंधळ घालत आहेत.प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर नापसंती होती.त्या माणसाने डोळे उघडले.शांतपणे पण उदासीन चेहर्‍याने तो म्हणाला ,माफ करा माझ्या मुलांमुळे तुम्हांला त्रास झाला.पण मी यांना थांबवू शकत नाही.कारण आज सकाळीच यांच्या आईचं निधनझाले आणि ती बाॅडीताब्यात घेण्यासाठीच मी निघालो आहे.त्या निरागसमुलांना हे कटु सत्य माहित नव्हते. ते आपल्याच मस्तीत मशगुल होते.पुन्हा एकदा त्याने क्षमायाचना केली..इतर सह प्रवाश्यांच्या नजरा शरमेने खाली झुकल्या.नापसंतीची जागा करुना व पश्चातापाने घेतली.खरच कारण व परिस्थिती प्रमाणे पहाण्याचा दृष्टीकोन बदलतो हेच खरे.म्हणून संपूर्ण सत्य व वास्तव परिस्थिती माहित करुनघेतल्या शिवाय कोणाबद्दल मत बनवू नये.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 10

काळजी

हा क्षण माझा,पुढच्या क्षणाची शाश्वती नाही.

तरी देखील येणार्‍या भविष्याची चिंता खाई.

हजार वर्ष आयुष्य कोणाला मिळाल नाही.

तरी आम्हाला पाहिजे सात पिढ्यांची कमाई.

पक्षीही पिलाला उडायला शिकवून, सोडून देतात.

तुम्ही निष्कारण येणाऱ्या पिढ्यांची काळजी घेतात.

काळजी घेतल्याने पुढील पिढी निष्क्रिय होते.

उडण्यापुर्वीच पंखातील बळ निघून जाते.

ऐष आरामामुळे शरीर निष्क्रिय होते.

वेगवेगळ्या व्याधींनी ते पोखरले जाते.

म्हणून वर्तमानात निसर्गतः जगायला शिका.

भूत आणी भविष्यात जाऊ नका.

गोपालदास पाटील.

मला समजलेल मानसशास्त्र 9

  सकारात्मक

जीवनात सर्वच वाईट असतं असं काही नाही.

दुःखाच्या क्षणी चांगले क्षण आपण आठवत नाही.

चांगल्या क्षणांचा हा सुगंध असा उधळत जावा.

पाहुनी सुगंधी फुलांनाही वाटला पाहिजे हेवा.

रडगाने गाण्यासाठी मित्रांनो हे आयुष्य नसते.

शोधले तर सापडतात अनेक आनंददायी रस्ते.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 8

     कर्तव्य

  BSF जवान सुरेन्द्र सिंह चे इंडीयन आयडॉल मधील, मै वापस आऊंगा हे गाणं अणि त्याची प्रतिक्रिया ऐकल्यानंतर मी थोडा स्तब्द झालो. गाणं गावून झाल्यानंतर त्याने सांगितले की त्याला सुटी न मिळाल्याने तो बहिणीचे अंत्यदर्शनही घेवू शकला नाही. खरच कस असत सैनिकांच जीवन. कठीण परिस्थितीत , शत्रुंच्या जीवघेण्या हल्ल्यात जगण्याची व जगविण्याची उमेद कायम ठेवत , आनंद उत्साहात जगणं एव्हढ सोप नाहीं. त्यासाठी हवी उच्च दर्जाची मानसिकता आणि निडरपणा जो आमच्या सैनिकांनमधे ठासून भरला आहे. 

        कठोरपणे कर्तव्य पालन करत असताना, आप्तस्वकीयांच्या, अंत्यविधीलाही ते उपस्थित राहू शकत नाही. स्वताच्या जीवाची शास्वती नसताना, जेंव्हा ते गातात, मै वापस आऊंगा.... मैं वापस आऊंगा... हे ऐकून मन संमिश्र भावनांनी गदगदून येत. या अव्दितीय सकारात्मक मानसिकतेला, ह्रदयापासून सलाम. खरच कल्पणे पलीकडची आहे, यांची सकारात्मक मानसिकता.

गोपालदास पाटील

मला समजलेल मानसशास्त्र 7

मनोरंजन आणि वास्तव

        आजकाल नव्हे बर्‍याच वर्षांपासून, भारतीय गृहीणी टी.वी.सीरीयल मनोरंजन म्हणून न पहाता, त्यात स्वताचे पात्र शोधण्याचा प्रयत्न करतात.उदाहरणार्थ कजाग सून,कजाग सासू किंवा अशीच पात्र मनात रंगवितात.कुठेतरी अंतर्मनात ह्या भावना खोलवर रुजतात. त्याच दृष्टीकोनातून मग सुरु होत, एकदुसऱ्याचे मूल्यमापन. चांगल, दिसेनासं होत,फक्त उणिवा शोधून एकदुसऱ्याला‍ दुषणे देण्याचा प्रयत्न केला जातो.मग मनोरंजन, मनोरंजन राहातं नाही. ती असते कुरुक्षेत्रावरील पहिली ठिणगी आणि मग सुरु होत महाभारत. 

        

        खरतर थोड्याफार फरकाने प्रत्त्येक कौटुंबिक, टी.वी.सिरीयल मधे हेच दाखविले जाते. भावनिक साद घालून, आपला सीरीजचा टीआरपी कसा वाढवता येईल, हा व्यवसायीक दृष्टीकोन, प्रत्त्येक निर्मात्याचा असतो. खर तर अश्या सीरीयल मनोरंजन म्हणूनच घेतल्या पाहिजेत. मानसिक दृष्ट्या, त्यात गुंतता कामा नये. अन्यथा हलक्या फुलक्या विनोदी सीरीयल पाहून, आपलं जीवन हसतखेळत व आनंदी ठेवा.

गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 6

स्वभाव भिन्नता

          मनुष्य स्वभावाचे अनेक पैलू.....ठरवा आपण कोणत्या प्रकारात मोडतात व आपणास कोणत्या प्रकारात मोडायला आवडेल, तसेच कोणता प्रकार आपणास अजिबात आवडणार नाही.

१.सर्वांच मन जपण्यात आनंद
२.मन दुखावण्याचा आनंद.
३. स्वताची इमेज तयार करण्यासाठी गोड बोलणं व‌ त्यासाठी समोरच्याचे अवगुण दुर्लक्षीत करणं.
४.सत्य भलेच कटु असेल पण परखडपणे बोलणे.
५.आत्मपरीक्षण करुन स्वताचे गुणदोषांना परिणामाची परवा न करता सामोरं जाणं.
६. फक्त चांगलं तेच पहाण व इतर बाबींकडे दुर्लक्ष करण.
७.आत्मस्तुतीत संतुष्ट राहणं.
८.इतरांवर सतत टीका करणं.
९.स्वताचा इगो जपणं.
१०. फक्त स्वताच्या स्वार्थाचा विचार करणं.
११. दुसऱ्याला तुच्छ लेखण.
१२. मीच शहाणा , इतरांच्या भावनांचा विचार न करता.
१३.सर्वाना सहकार्य करणं व नेहमीच इतरांचा विचार करणं.
 

         सांगा, कोणत्या प्रकारची मानसिकता असलेली तुम्हांला आवडेल.

 गोपालदास पाटील

मला समजलेले मानसशास्त्र 5

        

खरे जीवन

        काल दिपावली निमित्त गांवी आल्यानंतरची ही पहिलीच प्रसन्न सकाळ.पुणेआणि गावाकडील वातावरणात असलेला फरक लगेच जाणवला. जाणीव झाली आपण काय मिळवलं. १०० टक्के ऑक्सिजन, श्वासातील जिवंतपणाची जाणीव करुन देत होता.

        मानसशास्राच्या दृष्टीने पाहिले तर येथे मिळते उर्जा ,हा खरा उर्जेचा स्त्रोत. वरील छायाचित्र त्याचे जिवंत उदाहरण. प्रत्त्येकाच्या चेहऱ्यावर खरे हास्य. येथील प्रत्येक गोष्टीत आपलेपणा ,आलोखी , खरेपणा आणि निरागसता पदोपदी जाणवते. 

       मानसशास्त्रीय दृष्टीनेकोणातून पाहिले तर, चांगले स्वास्थ व निरागस जीवन, यामुळे मनोविकाराला कोणतेही स्थान नाही. ज्यांना ह्या जीवनाचा आनंद घ्यायला मिळतो, ते खरे भाग्यवान. मग काढाल ना गावाकडे येण्यासाठी वेळ. हमी देतो गावाकडील एका ट्रीपमधे तुम्हाला वर्षाची उर्जा मिळेल.

गोपालदास पाटील